Z chwilą otwarcia spadku (czyli z chwilą śmierci spadkodawcy) spadkobiercy wchodzą łącznie w całokształt sytuacji prawnej swojego spadkodawcy. Patrząc na to z perspektywy majątku spadkodawcy, jego spadkobiercy stają się współwłaścicielami całego majątku spadkodawcy. Przeprowadzenie działu spadku zmierza do zerwania tej więzi pomiędzy spadkobiercami. Dział spadku zmierza do rozdysponowania rzeczy i praw wchodzących w skład spadku do majątku poszczególnych spadkobierców. Dział spadku powoduje również zmianę w zakresie odpowiedzialności za długi spadkowe. Od momentu działu spadku każdy z dotychczasowych współspadkobierców odpowiada samodzielnie za długi spadkowe w stosunku wielkości udziału jaki mu przypada w spadku (art. 1034 § 2 Kodeksu cywilnego). Do czasu działu spadku, a od momentu przyjęcia spadku, spadkodawca odpowiada za całość długów spadkowych ze swojego majątku.
Po uzyskaniu postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku lub aktu poświadczenia dziedziczenia, spadkobiercy zazwyczaj są zainteresowani tym, aby przeprowadzić dział spadku. Kodeks cywilny przewiduje dwa tryby działu spadku. Następuje on albo na mocy umowy pomiędzy wszystkimi spadkobiercami (zazwyczaj w formie aktu notarialnego), albo na mocy orzeczenia sądu, jeśli żąda tego przynajmniej jedna ze stron.
Co jest przedmiotem działu spadku?
Przedmiotem działu spadku są tylko aktywa spadkowe, mówiąc inaczej – ogół dodatnich składników majątku. Tym samym przedmiotem działu spadku nie są długi spadkowe.
Umowny dział spadku
W przypadku podjęcia przez spadkobierców decyzji o umownym podziale spadku nie ma generalnie ograniczeń co do zakresu składników majątkowych podlegających podziałowi. Oznacza to, że możliwe jest dokonanie działu np. tylko mebli, kosztowności i nie podejmowaniu decyzji o podziale innych składników np. nieruchomości. W przypadku sądowego działu spadku zasadą jest, że podziałowi podlega cały majątek spadkodawcy. Sąd jedynie wyjątkowo dopuszcza podział części spadku.
Umowny dział spadku zostaje zawarty pomiędzy wszystkimi spadkobiercami. Muszą oni być zgodni co do sposobu dokonania działu. Jeżeli w skład spadku wchodzi nieruchomość lub przedsiębiorstwo podział umowny musi mieć formę aktu notarialnego. W pozostałych przypadkach może być dokonany w formie dowolnej, także ustnej. Sposób i warunki podziału określane są przez strony swobodnie. Nie mniej znajdują do takiego podziału zastosowanie zasady dotyczące podważania skuteczności złożonych oświadczeń woli (błąd, brak świadomości etc.).
Sądowy dział spadku
Postępowanie przed sądem o podział majątku spadkowego zostaje wszczęte na skutek złożenia przez któregokolwiek spadkobiercę wniosku o dział spadku. Oczywiście mogą go złożyć wszyscy spadkobiercy równocześnie. We wniosku, zgodnie z art. 680 k.p.c., należy wskazać na postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia oraz spis inwentarza (jeżeli był wykonany). Należy również podać, jakie spadkodawca sporządził testamenty, gdzie zostały złożone i gdzie się znajdują. Jeżeli spis inwentarza nie został sporządzony, należy we wniosku wskazać majątek, który ma być przedmiotem działu. W wypadku, gdy w skład spadku wchodzi nieruchomość, należy również przedstawić dowody stwierdzające, że nieruchomość stanowiła własność spadkodawcy.
W toku postępowania o dział spadku sąd dokonuje ustaleń dotyczących składu i wartości spadku. Następnie wskazuje sposób podziału majątku spadkowego, do którego stosuje się zasady przyjęte dla zniesienia współwłasności. Oznacza to, że w braku zgody spadkobierców sąd dokonuje fizycznego podziału majątku poprzez przyznanie poszczególnych elementów spadkobiercom – zgodnie z wielkością przypadających im udziałów w spadku. W ramach tego podziału może dojść do ustalenia dopłat na rzecz niektórych spadkobierców, by zachować wartość poszczególnych udziałów. Możliwa jest też sytuacja, w której jeden ze spadkobierców otrzyma pewne przedmioty spadkowe, a przy tym zostanie zobowiązany przez sąd do dokonania spłat na rzecz pozostałych. Dopłaty i spłaty powinny zostać określone przez sąd poprzez wskazanie sposobu i terminu ich uiszczenia oraz podanie wysokości i terminu płatności odsetek. Możliwe jest także rozłożenie przez sąd spłat (dopłat) na raty. Maksymalny okres rozłożenia na raty nie może być dłuższy niż dziesięć lat.
Ostatnim sposobem podziału spadku jest sprzedanie przedmiotów wchodzących w skład spadku i podział uzyskanej w ten sposób kwoty pieniężnej pomiędzy spadkobierców, zgodnie z przysługującymi im udziałami. Jednakże sposób ten jest najmniej opłacalny z uwagi na konieczność przeprowadzenia odpowiedniego postępowania przez komornika, który nalicza wówczas odpowiednie wynagrodzenie.
Problemy ze sprawami dotyczącymi spadków w Kielcach i okolicy?
Jako adwokat mogę Ci pomóc! Moja kancelaria adwokacka w Kielcach specjalizuje się w prawie cywilnym. Sprawy dotyczące prawa spadkowego nie są mi obce, dzięki temu jestem w stanie rozwiązać Twoje problemy w tym przedmiocie. Jako adwokat w Kielcach będę w stanie pomóc Ci między innymi w sprawach o: stwierdzenie nabycia spadku, dział spadku, zniesienie współwłasności, zachowek, niegodność dziedziczenia.
Adwokat Robert Kozubek